Δημοσιεύτηκε: 07 Νοέμ 2011, 04:08
Τα τελευταία χρόνια (ήδη πριν ξεσπάσει η «οικονομική κρίση») είχα επεξεργαστεί στο μυαλό μου μια ιδέα για το πώς θα μπορούσε να αλλάξει ο σχεδιασμός τού ευρώ ώστε να μην έχει τα σημερινά προβλήματα, να μην απολαμβάνει τών σημερινών προνομίων, ταυτοχρόνως όμως να μην χαθούν τα πλεονεκτήματα ενός κοινού νομίσματος αλλά να ενισχυθούν και να εμφανιστούν μερικά ακόμα. Ταυτοχρόνως να περιοριστεί σε έναν βαθμό η εξουσία που ασκείται κεντρικά.
Κατ αρχήν αν δεν υπάρχει διάθεση για γενικότερη λύση αλλά μια χώρα αφήνεται ουσιαστικά μόνη της, η μόνη λύση είναι πάνω-κάτω αυτή που περιγράφει ο κ. Καζάκης (άρνηση χρέους και έξοδος από το ευρώ σε εθνικό νόμισμα). Το ερώτημα είναι αν μπορεί να υπάρξει γενικότερη λύση. Θεωρητικώς θα μπορούσαν επίσης τα κράτη τής Ευρώπης να βοηθήσουν δυνατά χωρίς όρους και προϋποθέσεις ένα κράτος που αντιμετωπίζει πρόβλημα χωρίς όρους και προϋποθέσεις (ένα είδος λογικής όπως βοηθάμε τα μέλη τής οικογένειάς μας). Αυτό θα μπορούσε προσωρινά να λύσει το πρόβλημα ενός κράτους με συγκριτικά ελάχιστο κόστος, αλλά στην πράξη ούτε αυτό είναι λύση γιατί χωρίς ενός είδους ισχυρής ηγεσίας (σε στυλ ελέω θεού βασιλεία) οι πολιτικοί συσχετισμοί δεν θα το επέτρεπαν, αφετέρου δεν είναι παράλογος αυτός που φοβάται, αν τα κράτη βοηθιούνται χωρίς όρους ότι μπορεί να αρχίσουν να επιδιώκουν αυτήν την κατάσταση και τέλος δεν λύνεται έτσι το γενικότερο πρόβλημα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο συνεχίζεται το σύστημα που δημιουργεί το πρόβλημα θα το ξαναβρούμε μπροστά μας, και αν το κόστος μιας χωρίς όρους διάσωσης τής Ελλάδας είναι μικρό σε σχέση με το ΑΕΠ τής Ευρώπης, τι θα γίνει όταν το πρόβλημα θα χτυπήσει την Ιταλία, την Ισπανία, την Γαλλία ακόμα και την Γερμανία; Σε εμένα είναι σαφές ότι δεν υπάρχει πραγματική λύση χωρίς έναν ριζικό επανασχεδιασμό τού ευρώ.
Τα βασικά στοιχεία της ιδέας είναι τα ακόλουθα.
Όλα τα κράτη θα πρέπει να απαλλαγούν από το «δημόσιο χρέος». (πρακτικά μια ωραία πρωΐα θα βγουν και θα ανακοινώσουν «θυμάστε το δημόσιο χρέος; Ξεχάστε το, τώρα και για πάντα»)
Απαγόρευση τού δανεισμού τών κρατών με απεχθείς όρους (πρακτικά σχεδόν πλήρης απαγόρευση δανεισμού αφού η κάθε επόμενη κυβέρνηση αν τής φέρουν έναν τέτοιο λογαριασμό θα πει «εγώ δεν ξέρω τίποτα, πηγαίνετε στα δικαστήρια» και τα δικαστήρια μπορεί να καταδικάσουν τόσο τον δανειστή όσο και την προηγούμενη κυβέρνηση)
Κάθε κράτος θα αναλάβει μια εθνική τράπεζα στην οποία θα έχουν λογαριασμό όλοι οι πολίτες του και όσοι οργανισμοί ή πολίτες άλλων κρατών που θέλουν να έχουν σχέση με το συγκεκριμένο κράτος. Η μονάδα όμως δεν θα είναι το ευρώ αλλά μια μονάδα δική του στην διαχείριση τής οποίας θα έχει κάθε δικαίωμα. Αυτή η μονάδα δεν είναι αναγκαίο να έχει τυπωμένη μορφή (για την ακρίβεια μάλλον δεν είναι καλό να έχει τυπωμένη μορφή). Ως νομίσματα και χαρτονομίσματα μπορεί να χρησιμοποιούνται ασφαλώς τα ευρώ.
Κάθε κράτος θα είναι υποχρεωμένο να φορολογεί αποκλειστικά σε αυτήν την μονάδα και να δέχεται κάθε είδους πληρωμή σε αυτήν την μονάδα. (θα έχει προφανώς έσοδα σε ευρώ από την αλλαγή που θα κάνουν πολίτες σε αυτήν την μονάδα). Ταυτοχρόνως θα έχει το δικαίωμα να πληρώνει τις οφειλές του σε αυτήν την μονάδα (με εξαίρεση κάποιες διακρατικές οφειλές, θα αναφερθώ σε λίγο).
Το ευρώ θα αλλάξει χαρακτήρα από πιστωτικό προϊόν που είναι τώρα σε νόμισμα με βασικό στόχο τις συναλλαγές τόσο μέσα στην Ευρώπη όσο και στο διεθνές εμπόριο και ως αποθεματικό.
Τα κράτη (μέλη τού ευρώ) θα αναλάβουν την υποχρέωση να έχουν (θετικά) αποθέματα σε ευρώ και να πληρώνουν τακτικά ένα ποσό σε ευρώ σε μία κοινή τράπεζα, το οποίο όμως θα πρέπει να είναι πολύ μικρό ως ποσοστό τού ΑΕΠ (οπότε θα είναι εύκολο να τηρήσουν αυτήν την υποχρέωση)
Η κοινή αυτή τράπεζα που ουσιαστικά θα έχει τον βασικό έλεγχο τού ευρώ, θα έχει ελάχιστες αρμοδιότητες, δεν θα δανείζει ιδιωτικές τράπεζες, δεν θα ρυθμίζει τα επιτόκια, θα αναλαμβάνει όμως να χρηματοδοτεί εκτός από τα δικά της έξοδα, κάποια έξοδα τών χωρών τού Ευρώ που θα θεωρούνται κοινά και επίσης θα βοηθάει με χρηματοδότηση σε περίπτωση σοβαρών φυσικών καταστροφών. (όταν λέω χρηματοδοτεί εννοώ απλά δίνει χρήματα, δεν εννοώ δανείζει), επίσης μπορεί να αναλαμβάνει την φύλαξη τών χρημάτων. Πχ μια ιδιωτική τράπεζα (ή γενικά ένας ιδιώτης) που θέλει να έχει αποθέματα σε ευρώ θα τα δίνει στην κοινή τράπεζα και έτσι θα είναι 100% εξασφαλισμένα, (και θα μπορεί να τα εισπράξει σε οποιοδήποτε παράρτημα)
Οι ιδιωτικές τράπεζες θα είναι υποχρεωμένες να έχουν δύο ειδών λογαριασμούς. Το πρώτο είδος θα είναι λογαριασμοί ταμιευτηρίου που δεν θα απολαμβάνουν επιτόκιο (αντίθετα θα έχουν χρεώσεις για την υπηρεσία που προσφέρουν) και για τούς οποίους οι τράπεζες θα είναι υποχρεωμένες να διατηρούν το 100% τού αποθέματος (απαγόρευση τού γνωστού συστήματος κλασματικών αποθεματικών (fractional reserve αν έχετε ακουστά). Το δεύτερο είδος δεν θα έχει κανενός είδους περιορισμό αλλά και καμμία κρατική εγγύηση. (οπότε όποιος θέλει επιτόκιο αναλαμβάνει και τούς κινδύνους). Ένας πολίτης θα μπορεί ασφαλώς να φυλάξει τα χρήματά του και απευθείας στην κοινή τράπεζα (αντί σε μια «ιδιωτική») αλλά λογικά θα προτιμά μια ιδιωτική για καλύτερη εξυπηρέτηση. Επίσης οι τράπεζες είναι ελεύθερες να επινοήσουν και μεικτά προϊόντα. Πχ να έχουν το 90% τών χρημάτων αποταμιευμένο και να χρησιμοποιούν το 10% για να απαλλάξουν τον πελάτη από τις χρεώσεις. (η σημερινή αναλογία είναι η αντίστροφη, 10% αποθεματικό)
Το ευρώ θα πρέπει να ρυθμίζεται ώστε να έχει την πιο σταθερή δυνατή αξία. Ως μονάδα σύγκρισης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται τα κόστη τών αγαθών αλλά οι μισθοί (ιδιαίτερα τών ανειδίκευτων) καθώς αυτοί εκφράζουν την δυσκολία απόκτησης τού χρήματος και επομένως την πραγματική αξία του με κέντρο τον άνθρωπο. Μηδέν τα εκατό πληθωρισμός είναι απολύτως εφικτός αλλά και χρήσιμος καθώς εφόσον το ευρωπαϊκό κοινό ταμείο αναλαμβάνει πολύ μικρά έξοδα σε σχέση με το ΑΕΠ είναι εφικτό το μηδενικό έλλειμμα ενώ το γεγονός ότι το ευρώ δεν είναι πιστωτικό προϊόν αλλά απλώς μέσο συναλλαγών σαν τον χρυσό το απαλλάσσει από τούς τόκους και δεν είναι αναγκαία η διαρκής υποτίμηση για την διατήρηση τής ευστάθειας. Σε αντίθεση με το σημερινό σύστημα που ο αποπληθωρισμός είναι πρόβλημα, προτείνω ένα σύστημα που ούτε ο αποπληθωρισμός είναι πρόβλημα ούτε αναγκαία συνθήκη για την ευστάθεια τού συστήματος είναι η «ανάπτυξη» (η οποία ανάπτυξη δεν μπορεί να διαρκεί ες αεί εξαιτίας φυσικών περιορισμών). Η μόνη καταστρατήγηση που πρότεινα είναι η περίπτωση σοβαρών φυσικών καταστροφών.
Λίγες παρατηρήσεις.
Σχετικά με την εξαφάνιση τού χρέους, βλέπω τρεις τρόπους και πρέπει να χρησιμοποιηθούν και οι τρεις για το καλύτερο αποτέλεσμα.
α) άρνηση πληρωμής (όσο μπορεί να αρνηθεί κάποιος καλό είναι αλλά από έναν βαθμό και πέρα μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα)
β) πληρωμή από την κοινή τράπεζα σε «ευρώ» (αυτό προφανώς προκαλεί υποτίμηση τού ευρώ αλλά είναι ένα βάρος που αναλαμβάνουν όλα μαζί τα κράτη)
γ) μετατροπή σε λογαριασμούς στην μονάδα τού κάθε κράτους (αυτό αντίστοιχα είναι κακό για την μονάδα τού κράτους)
Το σημερινό σύστημα είναι βλακώδες γιατί ουσιαστικά εξασφαλίζει την χρηματοδότηση μέσω δανείων τα οποία το κράτος προφανώς παίρνει έντοκα και τα οποία είναι το περίσσευμα τών εχόντων και τα πληρώνει έντοκα. Έτσι ουσιαστικά μεταφέρονται χρήματα από τούς πολλούς σε λίγους. Ένας ιδιώτης είναι λογικό να δανείζεται έντοκα γιατί προφανώς ελέγχεται η αξιοπιστία του. Το κράτος όμως έχει την ισχύ τών φόρων με την οποία εγγυάται αντλώντας ισχύ από τον κάθε ιδιώτη. Δεν έχει κανένα λόγο και καμμία δικαιολογία να μην παρακάμψει την διαδικασία αυτή. Δείτε το ως εξής, είναι παράλογο το κράτος και να μάς φορολογεί, και το χρήμα να είναι αέρας κοπανιστός και να δανείζεται έντοκα. Ένα από τα τρία θα έπρεπε να λείπει. Οι ίδιοι οι φόροι είναι η εγγύηση τού χρήματος και δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο για να υπάρχει.
Η ιδέα υποθέτει σε μεγάλο βαθμό ηλεκτρονικό χρήμα, αυτό όμως ήδη έχει συμβεί με τις πιστωτικές κάρτες και πρόκειται να ενταθεί. Η γνώμη μου είναι ότι αντί να το πολεμήσουμε σαν τεχνολογία, που αν το σκεφτούμε όπως και το τυπωμένο χρήμα είναι κάτι χρήσιμο, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αποδυνάμωσή του ως δύναμη εξουσίας. Το βασικό που θα πρέπει να αρνηθεί ο κόσμος είναι η υποχρεωτική του χρήση σε κάθε είδους ιδιωτική συναλλαγή (κάτι που τα κράτη θα θελήσουν να επιβάλλουν). Επίσης όσο πιο τοπικό χαρακτήρα και πλήρη έλεγχο έχει, τόσο το καλύτερο. Η γνώμη μου είναι ότι τα εθνικά κράτη είναι ήδη πολύ μεγάλα, όσο πιο μικρός σχηματισμός έχει την πληρέστερη δυνατή αυτονομία, τόσο ο κάθε πολίτης μέσα σε αυτόν έχει μεγαλύτερη δύναμη. Όσο περισσότερο συγκεντρώνεται η εξουσία τόσο μακρύτερα είναι από τον πολίτη και τόσο πιο έντονα πρέπει να τής αρνηθούμε αρμοδιότητες.
Κατ αρχήν αν δεν υπάρχει διάθεση για γενικότερη λύση αλλά μια χώρα αφήνεται ουσιαστικά μόνη της, η μόνη λύση είναι πάνω-κάτω αυτή που περιγράφει ο κ. Καζάκης (άρνηση χρέους και έξοδος από το ευρώ σε εθνικό νόμισμα). Το ερώτημα είναι αν μπορεί να υπάρξει γενικότερη λύση. Θεωρητικώς θα μπορούσαν επίσης τα κράτη τής Ευρώπης να βοηθήσουν δυνατά χωρίς όρους και προϋποθέσεις ένα κράτος που αντιμετωπίζει πρόβλημα χωρίς όρους και προϋποθέσεις (ένα είδος λογικής όπως βοηθάμε τα μέλη τής οικογένειάς μας). Αυτό θα μπορούσε προσωρινά να λύσει το πρόβλημα ενός κράτους με συγκριτικά ελάχιστο κόστος, αλλά στην πράξη ούτε αυτό είναι λύση γιατί χωρίς ενός είδους ισχυρής ηγεσίας (σε στυλ ελέω θεού βασιλεία) οι πολιτικοί συσχετισμοί δεν θα το επέτρεπαν, αφετέρου δεν είναι παράλογος αυτός που φοβάται, αν τα κράτη βοηθιούνται χωρίς όρους ότι μπορεί να αρχίσουν να επιδιώκουν αυτήν την κατάσταση και τέλος δεν λύνεται έτσι το γενικότερο πρόβλημα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσο συνεχίζεται το σύστημα που δημιουργεί το πρόβλημα θα το ξαναβρούμε μπροστά μας, και αν το κόστος μιας χωρίς όρους διάσωσης τής Ελλάδας είναι μικρό σε σχέση με το ΑΕΠ τής Ευρώπης, τι θα γίνει όταν το πρόβλημα θα χτυπήσει την Ιταλία, την Ισπανία, την Γαλλία ακόμα και την Γερμανία; Σε εμένα είναι σαφές ότι δεν υπάρχει πραγματική λύση χωρίς έναν ριζικό επανασχεδιασμό τού ευρώ.
Τα βασικά στοιχεία της ιδέας είναι τα ακόλουθα.
Όλα τα κράτη θα πρέπει να απαλλαγούν από το «δημόσιο χρέος». (πρακτικά μια ωραία πρωΐα θα βγουν και θα ανακοινώσουν «θυμάστε το δημόσιο χρέος; Ξεχάστε το, τώρα και για πάντα»)
Απαγόρευση τού δανεισμού τών κρατών με απεχθείς όρους (πρακτικά σχεδόν πλήρης απαγόρευση δανεισμού αφού η κάθε επόμενη κυβέρνηση αν τής φέρουν έναν τέτοιο λογαριασμό θα πει «εγώ δεν ξέρω τίποτα, πηγαίνετε στα δικαστήρια» και τα δικαστήρια μπορεί να καταδικάσουν τόσο τον δανειστή όσο και την προηγούμενη κυβέρνηση)
Κάθε κράτος θα αναλάβει μια εθνική τράπεζα στην οποία θα έχουν λογαριασμό όλοι οι πολίτες του και όσοι οργανισμοί ή πολίτες άλλων κρατών που θέλουν να έχουν σχέση με το συγκεκριμένο κράτος. Η μονάδα όμως δεν θα είναι το ευρώ αλλά μια μονάδα δική του στην διαχείριση τής οποίας θα έχει κάθε δικαίωμα. Αυτή η μονάδα δεν είναι αναγκαίο να έχει τυπωμένη μορφή (για την ακρίβεια μάλλον δεν είναι καλό να έχει τυπωμένη μορφή). Ως νομίσματα και χαρτονομίσματα μπορεί να χρησιμοποιούνται ασφαλώς τα ευρώ.
Κάθε κράτος θα είναι υποχρεωμένο να φορολογεί αποκλειστικά σε αυτήν την μονάδα και να δέχεται κάθε είδους πληρωμή σε αυτήν την μονάδα. (θα έχει προφανώς έσοδα σε ευρώ από την αλλαγή που θα κάνουν πολίτες σε αυτήν την μονάδα). Ταυτοχρόνως θα έχει το δικαίωμα να πληρώνει τις οφειλές του σε αυτήν την μονάδα (με εξαίρεση κάποιες διακρατικές οφειλές, θα αναφερθώ σε λίγο).
Το ευρώ θα αλλάξει χαρακτήρα από πιστωτικό προϊόν που είναι τώρα σε νόμισμα με βασικό στόχο τις συναλλαγές τόσο μέσα στην Ευρώπη όσο και στο διεθνές εμπόριο και ως αποθεματικό.
Τα κράτη (μέλη τού ευρώ) θα αναλάβουν την υποχρέωση να έχουν (θετικά) αποθέματα σε ευρώ και να πληρώνουν τακτικά ένα ποσό σε ευρώ σε μία κοινή τράπεζα, το οποίο όμως θα πρέπει να είναι πολύ μικρό ως ποσοστό τού ΑΕΠ (οπότε θα είναι εύκολο να τηρήσουν αυτήν την υποχρέωση)
Η κοινή αυτή τράπεζα που ουσιαστικά θα έχει τον βασικό έλεγχο τού ευρώ, θα έχει ελάχιστες αρμοδιότητες, δεν θα δανείζει ιδιωτικές τράπεζες, δεν θα ρυθμίζει τα επιτόκια, θα αναλαμβάνει όμως να χρηματοδοτεί εκτός από τα δικά της έξοδα, κάποια έξοδα τών χωρών τού Ευρώ που θα θεωρούνται κοινά και επίσης θα βοηθάει με χρηματοδότηση σε περίπτωση σοβαρών φυσικών καταστροφών. (όταν λέω χρηματοδοτεί εννοώ απλά δίνει χρήματα, δεν εννοώ δανείζει), επίσης μπορεί να αναλαμβάνει την φύλαξη τών χρημάτων. Πχ μια ιδιωτική τράπεζα (ή γενικά ένας ιδιώτης) που θέλει να έχει αποθέματα σε ευρώ θα τα δίνει στην κοινή τράπεζα και έτσι θα είναι 100% εξασφαλισμένα, (και θα μπορεί να τα εισπράξει σε οποιοδήποτε παράρτημα)
Οι ιδιωτικές τράπεζες θα είναι υποχρεωμένες να έχουν δύο ειδών λογαριασμούς. Το πρώτο είδος θα είναι λογαριασμοί ταμιευτηρίου που δεν θα απολαμβάνουν επιτόκιο (αντίθετα θα έχουν χρεώσεις για την υπηρεσία που προσφέρουν) και για τούς οποίους οι τράπεζες θα είναι υποχρεωμένες να διατηρούν το 100% τού αποθέματος (απαγόρευση τού γνωστού συστήματος κλασματικών αποθεματικών (fractional reserve αν έχετε ακουστά). Το δεύτερο είδος δεν θα έχει κανενός είδους περιορισμό αλλά και καμμία κρατική εγγύηση. (οπότε όποιος θέλει επιτόκιο αναλαμβάνει και τούς κινδύνους). Ένας πολίτης θα μπορεί ασφαλώς να φυλάξει τα χρήματά του και απευθείας στην κοινή τράπεζα (αντί σε μια «ιδιωτική») αλλά λογικά θα προτιμά μια ιδιωτική για καλύτερη εξυπηρέτηση. Επίσης οι τράπεζες είναι ελεύθερες να επινοήσουν και μεικτά προϊόντα. Πχ να έχουν το 90% τών χρημάτων αποταμιευμένο και να χρησιμοποιούν το 10% για να απαλλάξουν τον πελάτη από τις χρεώσεις. (η σημερινή αναλογία είναι η αντίστροφη, 10% αποθεματικό)
Το ευρώ θα πρέπει να ρυθμίζεται ώστε να έχει την πιο σταθερή δυνατή αξία. Ως μονάδα σύγκρισης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται τα κόστη τών αγαθών αλλά οι μισθοί (ιδιαίτερα τών ανειδίκευτων) καθώς αυτοί εκφράζουν την δυσκολία απόκτησης τού χρήματος και επομένως την πραγματική αξία του με κέντρο τον άνθρωπο. Μηδέν τα εκατό πληθωρισμός είναι απολύτως εφικτός αλλά και χρήσιμος καθώς εφόσον το ευρωπαϊκό κοινό ταμείο αναλαμβάνει πολύ μικρά έξοδα σε σχέση με το ΑΕΠ είναι εφικτό το μηδενικό έλλειμμα ενώ το γεγονός ότι το ευρώ δεν είναι πιστωτικό προϊόν αλλά απλώς μέσο συναλλαγών σαν τον χρυσό το απαλλάσσει από τούς τόκους και δεν είναι αναγκαία η διαρκής υποτίμηση για την διατήρηση τής ευστάθειας. Σε αντίθεση με το σημερινό σύστημα που ο αποπληθωρισμός είναι πρόβλημα, προτείνω ένα σύστημα που ούτε ο αποπληθωρισμός είναι πρόβλημα ούτε αναγκαία συνθήκη για την ευστάθεια τού συστήματος είναι η «ανάπτυξη» (η οποία ανάπτυξη δεν μπορεί να διαρκεί ες αεί εξαιτίας φυσικών περιορισμών). Η μόνη καταστρατήγηση που πρότεινα είναι η περίπτωση σοβαρών φυσικών καταστροφών.
Λίγες παρατηρήσεις.
Σχετικά με την εξαφάνιση τού χρέους, βλέπω τρεις τρόπους και πρέπει να χρησιμοποιηθούν και οι τρεις για το καλύτερο αποτέλεσμα.
α) άρνηση πληρωμής (όσο μπορεί να αρνηθεί κάποιος καλό είναι αλλά από έναν βαθμό και πέρα μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα)
β) πληρωμή από την κοινή τράπεζα σε «ευρώ» (αυτό προφανώς προκαλεί υποτίμηση τού ευρώ αλλά είναι ένα βάρος που αναλαμβάνουν όλα μαζί τα κράτη)
γ) μετατροπή σε λογαριασμούς στην μονάδα τού κάθε κράτους (αυτό αντίστοιχα είναι κακό για την μονάδα τού κράτους)
Το σημερινό σύστημα είναι βλακώδες γιατί ουσιαστικά εξασφαλίζει την χρηματοδότηση μέσω δανείων τα οποία το κράτος προφανώς παίρνει έντοκα και τα οποία είναι το περίσσευμα τών εχόντων και τα πληρώνει έντοκα. Έτσι ουσιαστικά μεταφέρονται χρήματα από τούς πολλούς σε λίγους. Ένας ιδιώτης είναι λογικό να δανείζεται έντοκα γιατί προφανώς ελέγχεται η αξιοπιστία του. Το κράτος όμως έχει την ισχύ τών φόρων με την οποία εγγυάται αντλώντας ισχύ από τον κάθε ιδιώτη. Δεν έχει κανένα λόγο και καμμία δικαιολογία να μην παρακάμψει την διαδικασία αυτή. Δείτε το ως εξής, είναι παράλογο το κράτος και να μάς φορολογεί, και το χρήμα να είναι αέρας κοπανιστός και να δανείζεται έντοκα. Ένα από τα τρία θα έπρεπε να λείπει. Οι ίδιοι οι φόροι είναι η εγγύηση τού χρήματος και δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο για να υπάρχει.
Η ιδέα υποθέτει σε μεγάλο βαθμό ηλεκτρονικό χρήμα, αυτό όμως ήδη έχει συμβεί με τις πιστωτικές κάρτες και πρόκειται να ενταθεί. Η γνώμη μου είναι ότι αντί να το πολεμήσουμε σαν τεχνολογία, που αν το σκεφτούμε όπως και το τυπωμένο χρήμα είναι κάτι χρήσιμο, πρέπει να επικεντρωθούμε στην αποδυνάμωσή του ως δύναμη εξουσίας. Το βασικό που θα πρέπει να αρνηθεί ο κόσμος είναι η υποχρεωτική του χρήση σε κάθε είδους ιδιωτική συναλλαγή (κάτι που τα κράτη θα θελήσουν να επιβάλλουν). Επίσης όσο πιο τοπικό χαρακτήρα και πλήρη έλεγχο έχει, τόσο το καλύτερο. Η γνώμη μου είναι ότι τα εθνικά κράτη είναι ήδη πολύ μεγάλα, όσο πιο μικρός σχηματισμός έχει την πληρέστερη δυνατή αυτονομία, τόσο ο κάθε πολίτης μέσα σε αυτόν έχει μεγαλύτερη δύναμη. Όσο περισσότερο συγκεντρώνεται η εξουσία τόσο μακρύτερα είναι από τον πολίτη και τόσο πιο έντονα πρέπει να τής αρνηθούμε αρμοδιότητες.