Spoiler: show
Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Η παρακολούθηση, καταγραφή και αποθήκευση των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, των μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και των μηνυμάτων μέσω κινητής τηλεφωνίας αποτελεί μία προβληματική που πρέπει να έχει ως βασικό και μοναδικό θεμέλιο το Ευρωπαϊκό πλέγμα κανόνων δικαίου και τον Ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό. Κοινό σημείο αναφοράς όλων των δικαιϊκών συστημάτων και αξιών αποτελεί πράγματι η ουσιαστική αντίθεση με κάθε μορφής τρομοκρατική ενέργεια και ο απόλυτος σεβασμός των προστατευομένων εννόμων αγαθών της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας, της περιουσίας και ιδιοκτησίας, αλλά και του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Μεταξύ των ανωτέρω εννόμων αγαθών είναι δυνατόν να επέρχονται αλληλεπιδράσεις και συγκρούσεις τόσο για την προστασία αυτών όσο και του γενικότερου συμφέροντος, όχι όμως μέχρι του σημείου εκείνου που να παραβιάζεται ο πυρήνας εκάστου θεμελιώδους δικαιώματος και να αίρεται τελικώς η προστασία του.
Ως προς το Ελληνικό Δίκαιο: Σύμφωνα με το άρθρο 19 παρ. 1 του Συντάγματος, το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο, και με Νόμο δύναται να ρυθμίζονται οι εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσμεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων, καθώς και τα σχετικά με τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο. Με το άρθρο 1 του νόμου 3115/2003 συστάθηκε πράγματι κατά το ανωτέρω άρθρο του Συντάγματος, η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) με σκοπό την προστασία του απορρήτου των επιστολών, της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο καθώς και την ασφάλεια των δικτύων και πληροφοριών. Με το νόμο αυτό αντικαταστάθηκε η συσταθείσα με το νόμο 2225/1994 Εθνική Επιτροπή Προστασίας του Απορρήτου των Επικοινωνιών. Στην έννοια της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών περιλαμβάνεται και ο έλεγχος της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου, που προβλέπονται από τον νόμο 3115/2003. Στην εισηγητική έκθεση του Νόμου 3115/2003 χαρακτηρίζεται η προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών ως έκφανση του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής του ατόμου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, παράλληλα όμως αποτελεί για το νομοθέτη η
προστασία του απορρήτου την προϋπόθεση για την πρόοδο των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες βασίζονται όλο και περισσότερο στην ανταλλαγή γνώσεων, πληροφοριών και δεδομένων. Η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών γίνεται μόνον στις περιπτώσεις εκείνες που λόγω δημοσίου συμφέροντος υπάρχει εισαγγελική παραγγελία ή σχετική δικαστική απόφαση. Η ΑΔΑΕ είναι Ανεξάρτητη Αρχή που απολαμβάνει διοικητικής αυτοτέλειας και οι αποφάσεις της κοινοποιούνται στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ενώ στο τέλος κάθε έτους υποβάλλεται Έκθεση των πεπραγμένων της στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό Δικαιοσύνης και στους αρχηγούς των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κατά συνέπεια η ΑΔΑΕ υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο κατά τον τρόπο και τη διαδικασία που κάθε φορά προβλέπεται από τον Κανονισμό της Βουλής. Με το Προεδρικό Διάταγμα 47/2005 ορίσθηκαν οι διαδικασίες και οι τεχνικές και οργανωτικές εγγυήσεις για την ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ και για τη ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ του.
Η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και η καταγραφή σε ενιαίο κείμενο των όρων και της διαδικασίας αυτής καθώς και των τεχνικών και οργανωτικών μεθόδων με τις οποίες μπορεί αυτή να πραγματοποιηθεί και να διασφαλισθούν τα αποτελέσματά της, προϋποθέτει το σεβασμό της αρχής της αναλογικότητας, την αναγκαιότητα της λήψης του μέτρου για όσο χρονικό διάστημα αυτό κρίνεται απολύτως αναγκαίο, της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικότητας του πολίτη. Κατά των εκτελεστών αποφάσεων της ΑΔΑΕ μπορεί να ασκηθεί αίτηση ακυρώσεως στο Συμβούλιο της Επικρατείας, καθώς και οι προβλεπόμενες από τη νομοθεσία διοικητικές προσφυγές. Η άρση του απορρήτου δεν αφορά τη δια ζώσης επικοινωνία, αλλά κάθε είδους επικοινωνία, η οποία διεξάγεται μέσω δικτύου επικοινωνίας ή παρόχου υπηρεσιών επικοινωνιών και την οποία χρησιμοποιεί ο συνδρομητής ή χρήστης κατά του οποίου λαμβάνεται το μέτρο της άρσης. Π.χ. επιστολογραφία, ταχυμεταφορές στοιχείων, επιταγές, τηλετυπική επικοινωνία, τηλεφωνική επικοινωνία, δηλ. σταθερή και κινητή τηλεφωνία, επικοινωνία δεδομένων μέσω δικτύων, μέσω διαδικτύου, ασυρματική επικοινωνία, δορυφορική (VSAT), μηνύματα αυτόματου τηλεφωνητή, Φαξ, SMS, MMS, πρόσβαση σε websites και βάσεις δεδομένων αυτών, ηλεκτρονικές συναλλαγές, τηλεδιασκέψεις, πληροφορίες καταλόγου και υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα ποία στοιχεία εισερχομένων και απερχομένων κλήσεων κάποιου φυσικού προσώπου είναι δυνατόν να ζητηθούν:
Σε περίπτωση τηλεφωνικής επικοινωνίας είναι δυνατόν να ζητηθούν ο καλών και ο καλούμενος αριθμός κλήσης και στις αναπάντητες κλήσεις, ο καλών και ο καλούμενος συνδρομητής και πελάτης, η ώρα έναρξης και ώρα λήξης της επικοινωνίας, ο γεωγραφικός εντοπισμός καλούντος και καλουμένου στις κινητές επικοινωνίες είτε ομιλούν, είτε πρόκειται για SMS, είτε είναι σε θέση stand-by, είτε πραγματοποιούν αναπάντητη κλήση, καθώς και το περιεχόμενο της επικοινωνίας, τόσο η φωνή όσο και η εικόνα, και ο πραγματικός προορισμός και οι ενδιάμεσοι αριθμοί κλήσεως, σε περίπτωση εκτροπής της κλήσης. Σε περίπτωση επικοινωνίας μέσω διαδικτύου, ο πάροχος υπηρεσιών διαδικτύου, που διαθέτει εγκαταστάσεις διαδικτύου (ISP) υποχρεούται να διαθέτει τα πλήρη στοιχεία ταυτότητας των χρηστών-πελατών του (ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, ιστοσελίδα) καθώς και τον τρόπο πρόσβασής τους. Κάθε πρόσβαση του χρήστη στο διαδίκτυο είναι δυνατόν να καταγράφεται στις εγκαταστάσεις του ISP στο επίπεδο του δικτύου. Με απόφαση για άρση του απορρήτου που εκδίδεται από τη δικαστική αρχή δύναται να επιτραπεί η εξέταση του περιεχομένου των πακέτων IP προκειμένου να αποκαλυφθούν χρήσιμες πληροφορίες αναφορικά με τις ενέργειες του χρήστη στο διαδίκτυο, όπως επισκεπτόμενες διευθύνσεις, χρησιμοποιούμενες υπηρεσίες (e-mail, συναλλαγές), περιήγηση σε ιστοσελίδες και βάσεις πληροφοριών, ανταλλαγή δεδομένων και αρχείων μέσω της υπηρεσίας FTP, τηλεφωνική επικοινωνία μέσω διαδικτύου (VoIP). Είναι βέβαιον ότι ευρισκόμεθα προ των πυλών μεγάλων εξελίξεων ως προς το απόρρητο των επικοινωνιών, της τηλεφωνικής και κάθε άλλης μορφής τηλεπικοινωνιακής ανταπόκρισης. Υπό προϋποθέσεις, ως ανωτέρω εκτίθεται συνοπτικώς, θεωρείται δυνατή και νομικώς επιτρεπτή η παρακολούθηση της επικοινωνίας ή ανταλλαγής ηλεκτρονικής ή άλλης αλληλογραφίας, πρέπει όμως να μην αποτελεί κενό γράμμα ο λόγος, για τον οποίο θεσπίζεται, δηλαδή η πρόοδος των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες βασίζονται όλο και περισσότερο στην ανταλλαγή γνώσεων, πληροφοριών και δεδομένων και ο σκοπός για τον οποίο εφαρμόζεται, δηλαδή το καλώς εννούμενο δημόσιο συμφέρον και η ενδεχόμενη αποκάλυψη εγκληματικών πράξεων.
Θεμιστοκλής Ι. Σοφός
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Βόννης,
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
Η παρακολούθηση, καταγραφή και αποθήκευση των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, των μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και των μηνυμάτων μέσω κινητής τηλεφωνίας αποτελεί μία προβληματική που πρέπει να έχει ως βασικό και μοναδικό θεμέλιο το Ευρωπαϊκό πλέγμα κανόνων δικαίου και τον Ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό. Κοινό σημείο αναφοράς όλων των δικαιϊκών συστημάτων και αξιών αποτελεί πράγματι η ουσιαστική αντίθεση με κάθε μορφής τρομοκρατική ενέργεια και ο απόλυτος σεβασμός των προστατευομένων εννόμων αγαθών της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας, της περιουσίας και ιδιοκτησίας, αλλά και του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Μεταξύ των ανωτέρω εννόμων αγαθών είναι δυνατόν να επέρχονται αλληλεπιδράσεις και συγκρούσεις τόσο για την προστασία αυτών όσο και του γενικότερου συμφέροντος, όχι όμως μέχρι του σημείου εκείνου που να παραβιάζεται ο πυρήνας εκάστου θεμελιώδους δικαιώματος και να αίρεται τελικώς η προστασία του.
Ως προς το Ελληνικό Δίκαιο: Σύμφωνα με το άρθρο 19 παρ. 1 του Συντάγματος, το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο, και με Νόμο δύναται να ρυθμίζονται οι εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσμεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων, καθώς και τα σχετικά με τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρμοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο. Με το άρθρο 1 του νόμου 3115/2003 συστάθηκε πράγματι κατά το ανωτέρω άρθρο του Συντάγματος, η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) με σκοπό την προστασία του απορρήτου των επιστολών, της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο καθώς και την ασφάλεια των δικτύων και πληροφοριών. Με το νόμο αυτό αντικαταστάθηκε η συσταθείσα με το νόμο 2225/1994 Εθνική Επιτροπή Προστασίας του Απορρήτου των Επικοινωνιών. Στην έννοια της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών περιλαμβάνεται και ο έλεγχος της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου, που προβλέπονται από τον νόμο 3115/2003. Στην εισηγητική έκθεση του Νόμου 3115/2003 χαρακτηρίζεται η προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών ως έκφανση του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής του ατόμου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, παράλληλα όμως αποτελεί για το νομοθέτη η
προστασία του απορρήτου την προϋπόθεση για την πρόοδο των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες βασίζονται όλο και περισσότερο στην ανταλλαγή γνώσεων, πληροφοριών και δεδομένων. Η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών γίνεται μόνον στις περιπτώσεις εκείνες που λόγω δημοσίου συμφέροντος υπάρχει εισαγγελική παραγγελία ή σχετική δικαστική απόφαση. Η ΑΔΑΕ είναι Ανεξάρτητη Αρχή που απολαμβάνει διοικητικής αυτοτέλειας και οι αποφάσεις της κοινοποιούνται στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ενώ στο τέλος κάθε έτους υποβάλλεται Έκθεση των πεπραγμένων της στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό Δικαιοσύνης και στους αρχηγούς των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κατά συνέπεια η ΑΔΑΕ υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο κατά τον τρόπο και τη διαδικασία που κάθε φορά προβλέπεται από τον Κανονισμό της Βουλής. Με το Προεδρικό Διάταγμα 47/2005 ορίσθηκαν οι διαδικασίες και οι τεχνικές και οργανωτικές εγγυήσεις για την ΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ και για τη ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ του.
Η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών και η καταγραφή σε ενιαίο κείμενο των όρων και της διαδικασίας αυτής καθώς και των τεχνικών και οργανωτικών μεθόδων με τις οποίες μπορεί αυτή να πραγματοποιηθεί και να διασφαλισθούν τα αποτελέσματά της, προϋποθέτει το σεβασμό της αρχής της αναλογικότητας, την αναγκαιότητα της λήψης του μέτρου για όσο χρονικό διάστημα αυτό κρίνεται απολύτως αναγκαίο, της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικότητας του πολίτη. Κατά των εκτελεστών αποφάσεων της ΑΔΑΕ μπορεί να ασκηθεί αίτηση ακυρώσεως στο Συμβούλιο της Επικρατείας, καθώς και οι προβλεπόμενες από τη νομοθεσία διοικητικές προσφυγές. Η άρση του απορρήτου δεν αφορά τη δια ζώσης επικοινωνία, αλλά κάθε είδους επικοινωνία, η οποία διεξάγεται μέσω δικτύου επικοινωνίας ή παρόχου υπηρεσιών επικοινωνιών και την οποία χρησιμοποιεί ο συνδρομητής ή χρήστης κατά του οποίου λαμβάνεται το μέτρο της άρσης. Π.χ. επιστολογραφία, ταχυμεταφορές στοιχείων, επιταγές, τηλετυπική επικοινωνία, τηλεφωνική επικοινωνία, δηλ. σταθερή και κινητή τηλεφωνία, επικοινωνία δεδομένων μέσω δικτύων, μέσω διαδικτύου, ασυρματική επικοινωνία, δορυφορική (VSAT), μηνύματα αυτόματου τηλεφωνητή, Φαξ, SMS, MMS, πρόσβαση σε websites και βάσεις δεδομένων αυτών, ηλεκτρονικές συναλλαγές, τηλεδιασκέψεις, πληροφορίες καταλόγου και υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα ποία στοιχεία εισερχομένων και απερχομένων κλήσεων κάποιου φυσικού προσώπου είναι δυνατόν να ζητηθούν:
Σε περίπτωση τηλεφωνικής επικοινωνίας είναι δυνατόν να ζητηθούν ο καλών και ο καλούμενος αριθμός κλήσης και στις αναπάντητες κλήσεις, ο καλών και ο καλούμενος συνδρομητής και πελάτης, η ώρα έναρξης και ώρα λήξης της επικοινωνίας, ο γεωγραφικός εντοπισμός καλούντος και καλουμένου στις κινητές επικοινωνίες είτε ομιλούν, είτε πρόκειται για SMS, είτε είναι σε θέση stand-by, είτε πραγματοποιούν αναπάντητη κλήση, καθώς και το περιεχόμενο της επικοινωνίας, τόσο η φωνή όσο και η εικόνα, και ο πραγματικός προορισμός και οι ενδιάμεσοι αριθμοί κλήσεως, σε περίπτωση εκτροπής της κλήσης. Σε περίπτωση επικοινωνίας μέσω διαδικτύου, ο πάροχος υπηρεσιών διαδικτύου, που διαθέτει εγκαταστάσεις διαδικτύου (ISP) υποχρεούται να διαθέτει τα πλήρη στοιχεία ταυτότητας των χρηστών-πελατών του (ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, ιστοσελίδα) καθώς και τον τρόπο πρόσβασής τους. Κάθε πρόσβαση του χρήστη στο διαδίκτυο είναι δυνατόν να καταγράφεται στις εγκαταστάσεις του ISP στο επίπεδο του δικτύου. Με απόφαση για άρση του απορρήτου που εκδίδεται από τη δικαστική αρχή δύναται να επιτραπεί η εξέταση του περιεχομένου των πακέτων IP προκειμένου να αποκαλυφθούν χρήσιμες πληροφορίες αναφορικά με τις ενέργειες του χρήστη στο διαδίκτυο, όπως επισκεπτόμενες διευθύνσεις, χρησιμοποιούμενες υπηρεσίες (e-mail, συναλλαγές), περιήγηση σε ιστοσελίδες και βάσεις πληροφοριών, ανταλλαγή δεδομένων και αρχείων μέσω της υπηρεσίας FTP, τηλεφωνική επικοινωνία μέσω διαδικτύου (VoIP). Είναι βέβαιον ότι ευρισκόμεθα προ των πυλών μεγάλων εξελίξεων ως προς το απόρρητο των επικοινωνιών, της τηλεφωνικής και κάθε άλλης μορφής τηλεπικοινωνιακής ανταπόκρισης. Υπό προϋποθέσεις, ως ανωτέρω εκτίθεται συνοπτικώς, θεωρείται δυνατή και νομικώς επιτρεπτή η παρακολούθηση της επικοινωνίας ή ανταλλαγής ηλεκτρονικής ή άλλης αλληλογραφίας, πρέπει όμως να μην αποτελεί κενό γράμμα ο λόγος, για τον οποίο θεσπίζεται, δηλαδή η πρόοδος των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες βασίζονται όλο και περισσότερο στην ανταλλαγή γνώσεων, πληροφοριών και δεδομένων και ο σκοπός για τον οποίο εφαρμόζεται, δηλαδή το καλώς εννούμενο δημόσιο συμφέρον και η ενδεχόμενη αποκάλυψη εγκληματικών πράξεων.
Θεμιστοκλής Ι. Σοφός
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Βόννης,
Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
Δεν είναι αμελητέο. Βέβαια εσύ γνωρίζεις καλύτερα, αλλά πρώτα θα πρέπει να γνωρίζεις πως προστατεύεσαι και αρχικά όπως θα πρέπει να κάνει κάθε Ελληνίδα και Έλληνας πολίτης διαβάζοντας το Σύνταγμα της Ελλάδος.
Η πλάκα είναι ότι θα μάθεις και λυπάμαι που αναφέρω "πλάκα" ότι ίσως να έχει γραφτεί για έναν άλλο κόσμο ή από ανθρώπους που δεν κατοικούν σ' αυτή την χώρα...
Σύνταγμα
